تصور کنید به تعطیلات رفتهاید و راننده تاکسی که شما را به هتل میرساند، جمله ی نژادپرستانهای میگوید و شما نتیجه میگیرید که همه اهالی آن شهر نژادپرست هستند.
واضح است که نتیجهگیری شما اشکال دارد و نمیشود تنها با استناد به یک نمونه چنین حکم کلی صادر کرد. با این وجود این نوع استدلال در جای جای زندگی ما رواج دارد و همه ما آگاه یا ناخودآگاه آن را به کار میبریم. سادهترین مثال آن شوخیهای توهینآمیز در مورد قومیت، نژاد، ملیت، مذهب، طبقه یا جنسیت افراد است. مثلا میگوییم مریخیها همه خسیسن بدون این که شواهد کافی برای اثبات این ادعا داشته باشیم.
این اشتباه استدلالی، مغلطه «تعمیم عجولانه»، «تعمیم بدون توجیه» یا «تعمیم نادرست» نام دارد. در این مغلطه مقدمهی استدلال تنها در مورد بخش کوچکی از هر چیز مصداق دارد، در حالیکه نتیجه آن به کل تعمیم داده میشود. یا به عبارتی سعی میکنیم درباره چیزهایی نتیجهگیری کنیم که شواهدی درباره آنها نداریم. مثلا باید برای تک تک اعضای گروهی که حکمی درباره آنها صادر کردهایم شواهد قابل قبولی داشته باشیم در غیر این صورت از لحاظ منطقی حق صدور حکم کلی نداریم.
این گونه تعمیمها در سخنان سیاستمداران هم زیاد دیده میشود. یکی از نمونههای آن ادعای بنیامین نتانیاهو بود که «اگر ایرانیها آزاد بودند، میتوانستند شلوار جین بپوشند.»
یکی از توجیهات رایج استفاده از این مغلطه استناد به «استقرا»ست که یکی از مبانی روش علمیست. به این معنا که دانشمندان با آزمایش بر روی نمونههای محدود، به نتیجههای کلی میرسند. اما واقعیت اینه که در علوم تجربی به سادگی و تنها با داشتن چند نمونه انگشتشمار تعمیم نمیدهند. پژوهشگران با اتکا بر شواهد، روشهای آماری متنوعی برای نتیجهگیری دارند. و نهایتا نتیجه ارائه شده همراه با اعلام بازه خطای آزمایشهای انجام شده و جزئیات شواهد موجود است. به زبان دیگر علم هم در صورتی قابل اعتماد خواهد بود که در دام تعمیم عجولانه نیفتد.
برای مقابله با مغلطه تعمیم نادرست باید از مدعی، مدارک قابل قبول بخواهیم. اگر چنین مدارکی نداشته باشد به راحتی با ارائه یک مثال نقض میتوانیم ادعاش رو زیر سوال ببریم. برای مثال در مورد ادعای بنیامین نتانیاهو، کاربران ایرانی در شبکههای اجتماعی عکسهای خود را با شلوار جین منتشر کردند.
یادمان باشد حق نداریم با استناد به یک یا چند نمونه از داستانهایی که برای خودمان یا آشناهامون پیش آمده، در مورد همه افراد یک جامعه قضاوت کنیم.